آدم مبدا ظهور انسان

آدم در ادبیات دینی ما گاهی به آدم ابوالبشر و گاهی به نوع انسان و حقیقت انسانی اشاره دارد. در قرآن کلمه آدم 25 بار تکرار گردیده که برخی از آن به بنی آدم اشاره دارد. در معنای لغت آدم؛ ادیم الارض یعنی پوسته زمین و یا به معنای خاک است. این موضوع اشاره به مرتبه خاکی و مادی انسان اشاره دارد. و ممکن است که اعتراض ملائکه به خدا به علت همین خاکی بودن و گرفتاری در عالم مادی بوده که به ناچار آدمی را اسیر شهوات و هواهای نفسانی می کند. خاصیت این عالم، احتجاب و اسارت در مادیات است. لذا خود را مقدس از این عوارض دنیوی دانسته و گفتند نحن نسبح بحمدک و نقدس لک. چون این آدم خاکی نمی تواند مثل ملائکه تسبیح گوید. اما غافل از این بودند که ارزش تسبیح آدم خاکی بالاتر از ملک افلاکی است زیرا کشف حجاب او ارزشش بسیار بالاتر از ملکی است که در خلقتش حجابی نداشته است. ضمن اینکه انسان موجودی بود که تمام اسماء الله در او نهفته بود و خدا با دو دست جمال و جلالش او را آفریده بود ولی ملک مقید به یک دست  که جمال الهی است؛ بوده است. (ما منعک ان تسجد لما خلقت بیدی) در روایتی از روسل الله صلی الله علیه و آله نقل است که فرمود به خدا قسم خودم دیدم که علی با دست  خود گل آدم را سرشت. چون علی علیه السلام یدالله الباسط است. گرچه در ظاهر ولی مطلق فرزند آدم است لکن پدر حقیقی آدم، خود اوست.

گر به صورت من زآدم زاده ام

من به معنی جد جد افتاده ام

کز برای من بود سجده ی ملک

وز پی من رفت بر هفتم فلک.

و در روایت است که اینکه خدا به ملائکه فرمود به آدم سجده کنند به علت این بود که  ما(اهل بیت) در صلب آدم بودیم. پس از حیث حقیقت آدم، فرزند انسان کامل و از حیث ظاهر پدر انسان کامل در روی زمین است.

در قرآن در باره آدم به چند نکته مهم اشاره شده است: یکی بحث خلقت او (خلقه من تراب) بعد خلافتش در روی زمین (انی جاعل فی الارض خلیفه)  نکته مهم در این آیه خلافت در ارض است نه تمام عالم. خلافت آدم در ارض و در عالم ماده و یا عالم اشباح است. همچنین در مورد داوود فرمود یا داوود انا جعلناک خلیفه فی الارض.پس آدم خلیفه در آسمانها نیست. که آسمان مقام عقل یا روح است.

نکته بعد امر به سجده به آدم بود که ملائکه به جز ابلیس اطاعت کردند. سجده به معنای بزرگداشت ظاهری نیست بلکه سجده یعنی تسلیم محض و قرار دادن تمام قوای ملائکه در اختیار آدم بود. بعد از آن سکونت آدم و زوجش در جنت سپس خروج آدم از بهشت به وسوسه شیطان. بعد از هبوطش به زمین و توبه آدم قتلقی آدم من ربه بکلمات فتاب علیه. که آدم به شفاعت پنج تن آل عبا توبه اش پذیرفته شود. و توبه به معنای رجوع به اصل است. همچنین در قرآن کلمه بنی آدم نیز آمده است که ممکن است منظور کسانی باشد که مثل آدم از بهشت بیرون شده اند و سیر و سلوکی چون آدم دارند. البته کلمه آدم با بشر  و با انسان و یا ناس متفاوت است. اگرچه اهل ظاهر همه را یکی تلقی می کنند. ولی همانطور که قبلا گفته شده هر اصطلاح در قرآن معنای خاصی دارد و نباید با اصطلاح دیگر یکسان فرض شود.

نکته مهم اینکه آدم ابوالبشر که از انبیای الهی بوده مقام جمعی الهی ندارد و او را نمی توان انسان کامل نامید. بلکه  او و سایر انبیاء یکی از ظهورات  انسان کامل است. لذا فرمود آدم و من دونه تحت لوایی.