متقی و عارف

کتاب العبادله تصنیف ابن عربی از دقیق ترین و عمیق ترین کتب عرفانی شیخ است. این کتاب شامل دریافت وی از اسماء خداست. یکی دیگر از خصایص این کتاب ایجاز و اختصار فوق العاده آن است. به نحوی که در یک جمله به قدر کتابی معنا نهفته است. در اینجا به تفاوت میان متقی و عارف اشاره دارد:

متقی صاحب دعوی(ادعا) است و بدین سبب عمل از وی قبول می شود. و عارف صاحب تجرید است و اعمال از وی جاری می شود در حالی که وی از آنها دور است. پس او با اعمالش نسبتی ندارد مگر اینکه وی محل جریان و ظهور آن می باشد. متقی در قیامت به سوی رحمن محشور می شود اما عارف همیشه در حضرت الهی وقوف دارد.

اگرچه شرح این کلام بلند مفصل خواهد بود اما به اشارتی بسنده می کنیم. متقی از این روی که خود را متصرف در عالم می داند لباس تقوی در بر می کند و همواره مراقب اعمال خود است و سعی در خالص نموده عمل خود دارد. لذا اعمالش به خودش منتسب است نه به خدا. چون عمل را از خود می داند و از خود می بیند. این مقام متوسطین از اهل سلوک است. اگرچه امثال بنده با این مقام خیلی فاصله داریم، اما این مقام دارای نقص است زیرا خود و دیگران را در عالم متصرف می داند و خدا را در مظاهر نمی بیند. که این در منظر عارف شرک خفی است. اما عارف همواره در حضور خداست و اعمال وی ظهور تجلیات خداست نه حاصل تقوی و ایمان وی. عمل وی برتر از قبول یا رد است! به قول حافظ: در پس آینه طوطی صفتم داشته اند / آنچه سلطان ازل گفت بگو آن گویم. چون عمل از حق صادر شده است و عبد را در آن دخالتی نیست؛ ارزش این عمل در محاسبه نمی گنجد. عمل عارف از ناحیه خداست نه عبد. و بنده فقط آینه و مجرای آن است.