زبان در وحی

چند سالی است که برخی از افراد با تکیه بر علم کلام جدید، به بررسی کیفیت نزول وحی و ارتباط آن با زبان بشری پرداخته اند. نظر به اینکه علم کلام سنتی در بسیاری از موارد منجمله بحث نبوت و وحی بسیار ضعیف است، این بحث به یکی از چالشهای جدید بین تحصیلکردگان غرب و علمای سنتی تبدیل شده است. بنده در یک تحقیق پیرامون وحی که نتایج آن نیز قبلاً در این وبلاگ آمده؛ به تفصیل پیرامون این موضوع مهم بحث نموده ام. در اینجا به اختصار می گویم که وحی به معنای وحی قرآنی بالاترین مرتبه وحی در مقام نزول است. اگرچه تمام کلام پیامبر وحی است، اما وحی در مقام تشریع و به خصوص وحی قرآنی با بقیه وحی ها متفاوت است. در علم کلام می گویند که در حدیث قدسی، وحی الهی به پیامبر به گونه ای است که مفهوم از جانب خداست ولی الفاظ از ناحیه رسول است. ولی در وحی قرآنی هم معنا و هم الفاظ از جانب خداست.

اما برخی دگراندیشان با توجه به برخی مبانی هرمنوتیکی و تحت تاثیر کلام غرب، معتقدند که در وحی؛ معنا از خدا ولی الفاظ از رسول خداست. البته گاهی به غلط به کلام برخی عرفاء استناد غیر موجه می کنند. منجمله اشعار مولانا. بنده در تحقیق مذکور با اشاره به این موارد آنچه که از کلام عرفای بزرگ در این زمینه آمده ذکر کردم. بی شک وحی القای الهی است که بی کم و کاست توسط نبی ارائه می شود. اما وحی چون از مرتبه ذات احدی نشات گرفته و تا رسیدن به مرتبه زبان بشری(عربی)، تحولات و تطوراتی در عوالم دارد؛ لذا بدون توجه به مراتب عوالم وجود و مباحث پیچیده عالم خیال، نمی توان این بحث را بررسی نمود. لذا هر دو گروه از متکلمین اعم از سنتی و جدید به اشکالات مهمی برخورد می کنند.

قرآن از ناحیه ذات اقدس الهی به حضرت واحدیت و اسماء الهی نازل و سپس از واحدیت به عالم عقل و بعد به عالم خیال و سپس در این جهان به صورت الفاظ به زبان عربی نازل شده است. انا نحن نزلنا الذکر و انا له لحافظون. خدا در مقام واحدیت قرآن را که ذکر است به همراه انسان کامل نازل نمود و خودش آن را حفظ می کند. خواه در عوالم غیبی و خواه در عالم دنیا. چون قرآن کریم وحی خالص الهی است، در هر مرحله از تنزل بدون خدشه و نقصان به مرحله دیگر وارد می شود. پس قرآن در عالم عقل به صورتی و در عالم خیال و برزخ به صورت متناسب با آن عالم و در عالم دنیا به شکل لفظ. در این تنزل و ظهور، وحی از هرگونه اشتباه و خطا و نسیان؛ که از آن به شیطان تعبیر می شود، مبراست. پس الفاظی که از جانب رسول به مردم ابلاغ می شود، ظهور کلام خدا و وحی اوست. نکته مهم این است که هیچ تغییری بین القای قلبی، و کلامی که از زبان رسول خارج می شود نیست. در این میان جبرئیل نیز (که همان مرتبه عقلی رسول است)، وحی را به شکل لفظ وزبان بشری در خیال رسول ظاهر می سازد. در نتیجه قرآن وحی خالصی است که هم معنا و هم الفاظ آن از خداست. و رسول کسی است که قابلیت حمل این حقیقت را بی کم و کاست دارد. ضمن اینکه در این بین هیچ یک از عوامل خارجی و خلقی تاثیر ندارد. فرهنگ زمانه و آداب و رسوم و عواطف و احساسات بشر عادی در ابلاغ وحی از ناحیه رسول (ص) بی تاثیر است. چون ایشان به مقامی رسیده است(صحو بعد المحو)، که هیچ عامل بیرونی اعم از غیبی یا دنیوی بر ایشان تاثیر منفی ندارد. تفصیل این گفتار را در تحقیق وحی از منظر عرفان اسلامی و چالشهای نوین آورده ایم.