عذب و عذاب

عذاب به معنای رنج و درد می تواند ظاهری یا باطنی و روحی باشد. همیشه عذاب ظاهری با عذاب باطنی همراه نیست. گاهی ممکن است شخص دچار عذاب جسمانی باشد ولی از نظر روحی نه تنها عذاب نکشد بلکه لذت نیز ببرد. به عنوان مثال، بیمار داروی تلخ می خورد که از نظر جسمانی برایش عذاب است ولی چون می داند که در آینده بیماریش بهبود می یابد در باطن لذت می برد. یا رنج کار کردن را بر خود تحمل می کند چون می داند که پاداش خوبی دارد. و اگر لذیذترین غذاها را به او بدهند جسمش لذت می برد اما چنانچه آن غذا مسموم باشد و او نداند برایش لذیذ است ولی اگر بداند و اجباراً به او بخورانند اگرچه جسم لذت می برد ولی چون روح معذب است، لذت جسم نیز از بین می رود. درنتیجه ظاهر آن عذب(گوارا) و باطنش عذاب است.

با این مقدمه به عذاب الهی در دنیا و آخرت می پردازیم. ممکن است حق تعالی عذابی  اعم از دنیوی و اخروی را بر کسی نازل نماید و شخص بسته به معرفتش با آن برخورد نماید. اگر مومن و اهل علم باشد، می داند که آن عذاب برایش مفید است و موجب محو گناهان یا ترفیع درجات می شود. در نتیجه از عذاب، نه تنها رنج نمی برد بلکه خشنود نیز می شود. چنانچه مولوی گوید: عاشقم بر لطف و بر قهرش به جد

بوالعجب من عاشق این هر دو ضد. 

او داروی تلخ به امید شفاء می خورد و لذت می برد. و بالاتر از این در مورد عاشقان درگاه الهی است که چنان غرق عشق او هستند که هرچه از دوست رسد را بر روی دیدگان می نهند. خواه به ظاهر و از منظر دیگران خوب باشد و یا بد لذت بخش باشد و یا رنج آور. چنانچه برخی از عرفاء به "لعنتی" که خدا بر ابلیس کرد رشک بردند. آنهم به خاطر "یای" لعنت. یعنی لعنت من خدا. دوست مرا یاد کند و لو به لعنت! چون لعنت او نیز برای محب مفید است و موجب زایل شدن اغیار از قلب او می شود. کما اینکه نقل است که ائمه هدی علیهم السلام برخی از اصحاب خاص خود را در علن لعن می نمودند. علت آنهم در این بیت روشن می شود: خلق را با تو بد و کج خو کند

تا تو را ناچار رو آن سو کند.

اما اگر بنده نداند که دردو رنجها که نام عذاب بر آن نهاده شده، برای او مفید و خوب است . آن وقت عذاب برای او الیم و دردناک است. ولی مثل مولوی و امثالهم چون علم به محبوب دارند عذاب را عذب و لذیذ در می یابند. پس یک معنا (عذاب) با توجه به تفاوت دیدگاهها و عقاید، ممکن است لذت بخش و یا الیم ودردناک باشد. در نتیجه عذاب و رنج یک امر درونی و شخصی است نه ظاهری. که آن هم تابع علم و معرفت بنده است.