اذان در نماز

مرحوم امام خمینی در کتاب سر الصلواه در باب اذان فرماید: "اذان، پیش اهل معرفت، اعلام قواى مُلک و ملکوت در انسان کبیر و صغیر است براى مهیا شدن از براى حضور درگاه حقّ تعالى. و اقامه، حاضر نمودن آنها و بپاداشتن آنان است در محضر قدس کبریا- جل و علا. پس، با تکبیرات اولیه، اعلان عجز موجودات را از قیام به ثناى حقّ دهد و اعلام قصور آنها را از لیاقت حضور نماید و آنها را مستعد کند که به تذلّل و خضوع و خشیت و خوف و خشوع خود تنبه پیدا کنند، شاید مورد توجه شوند. و به نفى الوهیت ذاتیه و نفى الوهیت فعلیه از غیر و قصر آن در ذات مقدسْ نفى استحقاق محامد و اثنیه را از غیر، و قصر در حقّ کند. و به شهادت به رسالت نبىّ ختمى در غیب و شهادت، توسل جوید به مقام مقدسِ شفیع مطلق که به مصاحبت آن ذات مقدّس، که مقام ولایت مطلقه است، این سلوک الهى را به آخر رساند و به معراج وصول مرتقى شود. و شیخِ عارف کامل ما- روحى فداه- مى‏ فرمود: شهادت به ولایت ولى اللَّه مضمَّن در شهادت به رسالت مى ‏باشد، زیرا که ولایت باطن رسالت است. پس، مقام مقدس ولوى نیز مصاحب این سلوک است. و فى الحدیث: بِعَلىٍّ قامَتِ الصَّلاة. و فى الحدیث: انَا صَلاةُ المُؤمِنینَ وَ صِیامُهُم‏."

در تکبیر بنده اعلام عجز از معرفت و عبادت حقیقی حق تعالی را اعلام می کند. الله که اسم اعظم است بزرگتر از ادراک و شهود بنده است و با الله اکبر گفتن این معنا را اعلام می کند ضمن اینکه قوای ظاهری و باطنی از جسم و خیال و عقل و قلب را آماده توجه به غیب می کند. سپس به توحید شهادت می دهد. شهادت یعنی من در مقام مشاهده می بینم که جز الله الاهی وجود ندارد. و البته این حاصل نمی شود مگر با تجلی فعلی شهودی. یعنی تا خدا در قلب مومن تجلی به اسماء فعلیه ننماید؛ بنده نمی تواند ظهور توحید را در عالم مشاهده کند و بالطبع نمی تواند شهادت به آن بدهد. پس اشهد گفتن به معنای شهود آن حقیقت است نه فقط اعتراف زبانی که ما افراد عادی داریم. پس از شهادت به توحید، شهادت به رسالت حضرت رسول و امیر المومنین علیهما السلام می دهد. یعنی با حقیقت نبوت و ولایت آشنا می شود و با تمسک به آن حقیقت سیر توحید می کند که بی شفاعت انسان کامل وصول به توحید ممکن نیست. حتی انبیاء نیز با شفاعت ولی مطلق به توحید راه یافتند.