مثل در قرآن
در ادبیات عامه در هر زبانی و فرهنگی ضرب المثلهایی وجود دارد. اگر دقت کنیم در ضرب المثل اغلب تشبیه معقول به محسوس اتفاق می افتد. مثلاً اگر می گویند پایت از گلیمت درازتر نکن؛ یعنی از حد و حدود خود خارج نشو. خروج از حد، یک معنای معقول است که در ضرب المثل به محسوس تبدیل شده است. در قرآن و روایات هم از این تشبیه بسیار استفاده شده است. امثال زیادی در قرآن ذکر شده است. در برخی آیات ذکر امثال را برای تفکر و تعقل مردم بیان می نماید. تلک الامثال نضربها للناس لعلهم یتفکرون . نکته بسیار مهمی در فرق بین تمثیل خدا و اولیایش با ضرب المثلهای عامیانه وجود دارد و آن این است که در تمثیلات الهی علاوه بر تشبیه معقول به محسوس، این تشبیهات با عالم مثال و برزخ مطابقت دارد. از این شبیه خواب و رویا نیازمند تعبیر و تاویل است. بسیاری از روایات در وصف بهشت و دوزخ و یا مراتبی از معراج حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و یا مکاشفات اولیای حق در عالم برزخ رخ می دهد و چون برزخ عالم صورتهاست، هر معنایی اعم از معقول و یا محسوس در آنجا به شکل صورتی نمایان می شود. از این رو هرگز نمی توان تمثیلات قرآنی یا روایی را با تمثیل دیگری عوض نمود. حتی تمثیلات بزرگان را نیز را نمی توان با کلمه و لغت دیگری عوض کرد، زیرا آن معنا را اعاده نخواهد کرد. حتی تمثیلات عرفانی اشعار عرفا را نمی توان تغییر داد و با کلمات مشابهی جایگزین کرد. پس یوسف صفتی باید تا سرّ تمثیلات را درک کند چون او به عالم مثال احاطه دارد. و یعلمه من تاویل الاحادیث پس اشرافش به عالم مثال و برزخ،و با علم الهی معنا و مفهوم کلام حق و یا تعبیر رویاها را می دانست.
به نظر سرّ تمثیل در کلام حق، جهت آسان نمودن فهم و تنزل معنا از آسمان عقل ولیّ و یا بالاتر از آسمان سرّ ولیّ به زبان تشبیه و تمثیل است. و این زبان تمثیل مطابق با عالم مثال است نه به شکل تصادفی و یا مشابهتی در جهان مادی. اگر در آیه می فرماید و حور عین کامثال اللولو المکنون. حور عین به لوءلوء مکنون تشبیه شده است. هرگز نمی توان آنرا مثلاً به یاقوت و زمرد و طلا و امثال آن تشبیه کرد. زیرا لوءلوء ظهور برزخی و مثالی آن حقیقت است. همینطور عارف الهی با علم به برزخ و مثال، حقایقی را در قالب مثال ذکر می کند که آنها را نمی توان با چیز دیگری جایگزین نمود. اگر او جمال یار را به سرو و یا ماه و خورشید تشبیه می کند نمی توان آن را با کلمه دیگری جا بجا کرد.
