محال ممکن!

ابن عربی در باب 177 از فتوحات مکیه، محال مصطلح عقلی که در فلسفه بیان شده را محال واقعی نمی داند بلکه آن را ممکن می داند. به عنوان مثال می گوید:" این مرتبه جز وجود محالات را نمی پذیرد. و همینطور انسانی که در خانه اش خوابیده و خودش را بر همین صورت معهود در شهر دیگری و بر حالت دیگری که مخالف حالت اول است می بیند. و او در حالت خواب عین اوست نه غیر او. و اگر این نسیم نبود، عقلاء بر فرض محال به هنگام دلالت بر امری از امور قدرت نداشتند. در حالیکه اگر این موضوع نبود فرض محال هم محال بود. زیرا اگر وجود، در مرتبه ای از مراتب، محال را نپذیرد(یعنی عالم ذهن و عقل) درست نیست که فرض هم بشود زیرا توان بر فرض هم نبود. و چون چنین چیزی را به کسی که فرض کرده است بگویی خاصیت را فراموش می کند و حکم بدانچه فرض کرده می کند و می گوید وجود محال تصور نمی شود. در حالی که خودش وجود محال را فرض کرده و بر آن بدانچه که بر واقع حکم می کند، حکم می نماید. پس اگر آن را تصور نکرده بود، بر آن حکم نمی کرد. و وقتی آن را تصور کرد لامحاله وجود را به نسبتی در آن پذیرفته است." 

شیخ در این باب به نکته بسیار مهمی اشاره دارد که اهل منطق و فلسفه از آن غفلت دارند و آن عبارت از وجود امر محال است. اگر وجود امر محال ، واقعاً محال باشد چگونه در ذهن و عقل وجود دارد. پس بی شک به وجود عقلی امر محال معترف است. و وجود ذهنی یک نوع از وجود است. منتها چون فیلسوف تصور می کند که وجود منحصر در عالم مادی یا عالم خارج از ذهن است، آن را محال پندارد در حالی که عالم ذهن و خیال یا عالم عقل از عوالم وجودند که با این عالم مادی قابل مقایسه نیستند. ذهن ما هم از عالم برزخ و مثال است و این عالم در خارج وجود دارد. پس وجود ذهنی هم وجود خارجی است. چگونه فیلسوف خود را از عالم جدا نموده است. عجیب است وجود عنصری و مادی خود را جزء عالم می داند ولی وجود عقلی و ذهنی خود که بالاتر از وجود مادی است را جزء عالم نمی داند. 

همانطور که بارها گفته ایم همه این علوم بشری بر عقل جزیی بشر که وهم است  مبتنی می باشد. و وهم هرگز مرکب خوبی برای هدایت بشری نبوده و هیچ گاه یقین آور نیست و همواره در شک و ریب بسر می برد. استنتاجات عقلی ما به قول مولانا شبیه دلائل طوطی در داستان طوطی و بقال و امثالهم است.  ولی چون آنها را با ظاهر علمی و منطقی و برهان یا علوم تجربی با ظاهر تکنولوژی تزیین می کنند، چنین پندارند که واقعیت قطعی علمی است. زمانی که پرده ها کنار رود بر بطلان بسیاری از نظرات خود پی می برد. 

فردا که پیشگاه حقیقت شود پدید

شرمنده رهرویی که عمل بر مجاز کرد.